طرفداران شبکههای بازاریابی یا شبکه های چندسطحی، اغلب به عنوان سازمان آموزش و پشتیبانی توسعهی فردی، مشتریهای کسبوکارشان را تامین میکنند. اینطور که پیداست، این سازمانها عملا از تکنیکهای شستشوی مغزی و القائات شبهمذهبی برای رسیدن به اهدافشان استفاده میکنند. قبل از اینکه منکر این نقص شبکههای بازاریابی شوید، من به تمرینهای گروهیای اشاره میکنم که بعضی از تکنیکهای مذکور را به کار میبرند. البته اهداف آنها در استفاده از این تکنیکها متفاوت است.
دکتر رابرد جی. لیفتن (Robert J. Lifton) کتابی با نام «اصلاح فکر و روانشناسی توتالیسم» در سال ۱۹۶۱ نوشت. نویسنده دربارهی چگونگی پیدایش اصطلاح شستشوی مغزی و طریقهی استفاده از این تکنیک برای تغییر دادن مردم به دلایل مختلف، تحقیق کردهاست. او میگوید:
برای حفظ و کنترل محیط اجتماعی از چند روش استفاده میشود: فرایند گروه، جدا سازی فرد از دیگر افراد، فشار روانشناختی، فاصلهی جغرافیایی، در دسترس نبودن وسایل حملونقل و گاهی اوقات فشار فیزیکی. آیا شما شاهد اتفاقاتی که در جلسات یا قرار ملاقاتهای شبکههای چندسطحی رخ میدهد، بودهاید؟
فشار گروهی: ما تیم هستیم! با صدای بلند تکرار میکنند که ما با هم موفق خواهیم شد، هیچ چیزی توان متوقف کردن ما را ندارد.
جدا کردن فرد از دیگران: از آدمهای منفیباف دوری کنید! مربی با صدایی آهسته و ممتد میگوید تنها از من و سرشاخههایتان پیروی کنید!
فشار روانشناختی: شما که نمیخواهید باعث ازهمپاشیدگی گروه شوید! مربی به چشمهای شما خیره میشود و دستهایش را روی شانههای شما میگذارد. تا حدودی خم میشود و میگوید: شما که نمیگذارید ما سقوط کنیم، مگرنه!
فاصلهی جغرافیایی: تصادفی نیست که جلسات شرکتهای چندسطحی، اغلب در مکانهایی دور برگزار میشود. مانند: استراحتگاهها و کشتیهای تفریحی و… بنابراین شما نمیتوانید خودتان را از تاثیر سخنان انگیزهبخش حفظ کنید. بعضی از جلسات معارفه برای تاثیر تکنیکهای کنترلی بر روی اعضا خیلی دیروقت برگزار میشود. جلسات شرکتهای چندسطحی شبیه جلسات مذهبی برگزار میشود. هیچ مخالفتی با مربی قابلتحمل نیست. همه به شرکت و مدیر احترام میگذارند. همهی آنها باور دارند که شرکت میخواهد آنها را به آزادی مالی و موفقیت برساند. کسانی که به رسالت شرکت ایمان ندارند، لعنت میشوند زیرا بردهی حقوق سرِ ماهشان شدهاند و بازندهی همیشگی باقیماندهی زندگی سیاهبختانهشان هستند. مخالفان برای بدعتهای اعتقادیشان مورد حمله قرار میگیرند